Zgromadzenie Ogólne ONZ ogłosiło rok 2021 Międzynarodowym Rokiem Owoców i Warzyw (International Year of Fruits and Vegetables – IYFV). IYFV 2021 jest okazją do podniesienia świadomości na temat ważnej roli owoców i warzyw w żywieniu ludzi oraz zrównoważonej produkcji i konsumpcji żywności, a także ma pomóc w osiąganiu 11 z 17 celów zrównoważonego rozwoju ONZ [1] [2]. Wszystkie cele IYFV 2021 zostały rozpisane przez FAO >tutaj<. Międzynarodowy Rok Owoców i Warzyw 2021 przypada na Dekadę działań ONZ w zakresie żywienia (2016-2025) i Dekadę rolnictwa rodzinnego ONZ (2019-2028).
Można wyróżnić trzy kluczowe kwestie, które należy rozważyć podczas IYFV 2021.
1. Korzyści z jedzenia owoców i warzyw
FAO i WHO zalecają, aby każda osoba dorosła codziennie spożywała co najmniej 400g (lub pięć porcji) owoców i warzyw. Dostarczają one błonnika pokarmowego, witamin i minerałów (np. kwasu foliowego, witaminy A i C, potasu). W ramach zbilansowanej diety owoce i warzywa mogą pomóc zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych, takich jak otyłość, cukrzyca, choroby układu krążenia, czy nowotwór [1] [3].
2. Zrównoważona produkcja w sektorze owocowo-warzywnym
Na całym świecie ponad 50% owoców i warzyw jest uprawianych w gospodarstwach mniejszych niż 20 hektarów (z których większość to gospodarstwa rodzinne). W krajach rozwijających się takie gospodarstwa uprawiają ogromną większość tych produktów świeżych. W większości krajów Azji, Afryki Subsaharyjskiej i Chin owoce i warzywa ogrodowe stanowią ponad 80% całkowitej produkcji. Produkcja owoców i warzyw jest zatem kluczowa dla utrzymania wielu drobnych rolników [2].
Pokarmy bogate w składniki odżywcze, takie jak owoce i warzywa, mają zwykle mniejszy wpływ na środowisko niż produkty podstawowe bogate w węglowodany, takie jak zboża. Co więcej, sektor owoców i warzyw przyczynia się do zwiększania różnorodności biologicznej oraz poprawy warunków życia rolników i pracowników działających w łańcuchach wartości [2].
Jednak niewłaściwa uprawa może szkodzić środowisku, w tym glebie, wodom powierzchniowym i gruntowym oraz różnorodności biologicznej. Intensywna i niezrównoważona produkcja owoców i warzyw bazuje na nadmiernej ilości nawozów i pestycydów (o których pisałam >tutaj<). Poza tym presja komercyjna często skłania rolników do przyjmowania wysokowydajnych odmian owoców i warzyw zamiast mniej wydajnych, ale bardziej wytrzymałych odmian tradycyjnych. Producenci nasion sprzedają tylko odmiany komercyjne – często hybrydy. Krzyżowanie się z odmianami importowanymi, osłabia czystość genetyczną typów lokalnych [2]. Inny problemem jest nadmierny popyt na dany owoc, czy warzywo, który prowadzi do produkcji nastawionej na zysk bez poszanowania środowiska, czy społeczności lokalnych (o uprawianiu awokado i migdałów do poczytania >tutaj<).
Realne znaczenie w zrównoważonej produkcji owoców i warzyw ma stosowanie dobrych praktyk rolniczych.
- Stosowanie płodozmianu i międzyplonu. Odpowiedni płodozmian chroni uprawy przed szkodnikami, chorobami, a przede wszystkim pomaga utrzymać żyzność gleby.
- Powiązanie produkcji roślinnej ze zwierzętami gospodarskimi (do czego przekonywałam już >tutaj<). Wypasanie zwierząt hodowlanych pomaga w zwalczaniu chwastów i nawożeniu gleby. Co więcej, zwierzęta można karmić resztkami pożniwnymi. Obornik natomiast jest niezwykle cennym nawozem naturalnym.
- Ściółkowanie materią organiczną i nawożenie kompostem. Ściółka pozwala ograniczyć lub całkowicie zaniechać rozwój chwastów, chroni podłoże przed wahaniami temperatur oraz przeciwdziała erozji gleby. Natomiast kompost przede wszystkim odżywia glebę.
- Ograniczenie orki. Orka ma wiele wad: niszczy strukturę gleby, zmniejsza wilgotność gleby, zabija organizmy glebowe, przyspiesza rozkład materii organicznej, przyspiesza uwalnianie dwutlenku węgla do atmosfery. [2]
Pisząc o produkcji żywności warto przytoczyć na koniec jeszcze pewne liczby.
Światowe zaopatrzenie w żywność zależy tylko od 200 gatunków roślin. W tym tylko 12 gatunków roślin (z których 8 to owoce i warzywa) oraz 5 gatunków zwierząt dostarcza ¾ żywności, którą spożywamy [2] [4].
Natomiast tylko 9 gatunków odpowiada za 66% całkowitej produkcji roślinnej [2].
Szacuje się, że z 400 tysięcy gatunków roślin na świecie od 30 tys. do 80 tys. jest jadalnych dla ludzi. Od czasu pojawienia się rolnictwa uprawia się tylko około 7 tys. gatunków roślin. Zdecydowana większość nieuprawianych gatunków jadalnych to owoce i warzywa. Gatunki „zapomniane” przez badania i inwestycje rolnicze obejmują tradycyjne gatunki i odmiany roślin uprawnych, a także dzikie gatunki, które ludzie często również zbierają i wykorzystują jako żywność. Stanowią ogromny niewykorzystany potencjał w skali lokalnej [2].
3. Straty i marnotrawstwo owoców i warzyw
Sektor owoców i warzyw jest powiązany z klimatem. Zmiany klimatu odbijają się na uprawach. Wiele gatunków owoców i warzyw jest bardzo wrażliwych na ekstremalne temperatury (mróz/ upał podczas kwitnienia czy owocowania). Niektóre uprawy przestają rosnąć, jeśli temperatura nie mieści się w odpowiednim zakresie. Inne cierpią na zaburzenia, które sprawiają, że nie nadają się do sprzedaży. Uprawy mogą także zostać zniszczone podczas innych ekstremalnych zjawisk pogodowych (jak długotrwały brak opadów i wywołana nim susza) [2].
Do 50% owoców i warzyw produkowanych w krajach rozwijających się ginie w łańcuchu dostaw między zbiorami a spożyciem [3].
Znaczna ilość nadających się do spożycia świeżych produktów roślinnych jest marnowana w systemie żywnościowym z powodów estetycznych [1]. Co więcej, wysokie poziomy strat i marnotrawstwa żywności wynikają z ich nietrwałości oraz niewłaściwego obchodzenia się z tego typu produktami (np. złe przechowywanie) [2]. Artykuł o marnotrawstwie żywności do przeczytania >tutaj<.
Straty w owocach i warzywach stanowią marnotrawstwo coraz bardziej ograniczonych zasobów, takich jak gleba i woda [1]. Ograniczenie odpadów żywnościowych prowadzi do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, presji na zasoby wodne i gruntowe oraz może zwiększyć produktywność i wzrost gospodarczy. [3]
[2] FAO, 2020. Fruit and vegetables – your dietary essentials. The International Year of Fruits and Vegetables, 2021, background paper. Rome
https://doi.org/10.4060/cb2395en [dostęp online]
[3] http://www.fao.org/news/story/en/item/1364762/icode/
[4] http://thefuturemarket.com/biodiversity
