Średnia temperatura na Ziemi niebezpiecznie zbliża się do osiągnięcia wzrostu o 1,5°C względem epoki przedprzemysłowej. Początkiem roku 2024 potwierdzono, że rok 2023 był najcieplejszym rokiem kalendarzowym w historii pomiarów (czyli sięgających roku 1850). Jak szacuje IPCC, jeśli obecne tempo ocieplenia się utrzyma, próg globalnego ocieplenia o 1,5°C zostanie przekroczony już około 2040 roku [1] [2].
Jak blisko jest do globalnego ocieplenia o 1,5°C względem epoki przedprzemysłowej?
Jak podał Copernicus Climate Change Service rok 2023 był o 1,48°C cieplejszy w stosunku do średniej z epoki przedprzemysłowej. Po raz pierwszy w historii odnotowano, że każdy dzień w roku przekraczał 1°C w stosunku do poziomu sprzed epoki przemysłowej. Co więcej, po raz pierwszy dwa dni w roku były cieplejsze o ponad 2°C (w listopadzie). Natomiast o ponad 1,5°C cieplejsza była ponad połowa dni w roku. Jeżeli chodzi o samą Europę, to roku 2023 był drugim najcieplejszym rokiem, ustępując tylko rokowi 2020 [3]. A jaki był rok 2023 w samej Polsce zakomunikowało IMGW.
Należy mieć na uwadze, że gdy średnioroczna temperatura na świecie dobije do granicy 1,5°C to nie będzie to jeszcze oznaczać osiągnięcia limitu określonego w Porozumieniu Paryskim. W porozumieniu mowa o długoterminowym (okresie co najmniej dwóch dekad) średnim wzroście temperatury.
Długoterminowy średni wzrost temperatury na świecie wynosi obecnie około 1,1°C w porównaniu z czasami przedindustrialnymi (1850 – 1900) [2] [4].
Czy robione jest wystarczająco dużo by zatrzymać globalne ocieplenie na progu 1,5°C?
Problem globalnego ocieplenia jest zaadresowany na poziomie międzynarodowym, począwszy od roku 2015. Wtedy to przyjęto Porozumienie Paryskie, w którym narody zdeklarowały się do podejmowania działań klimatycznych w celu ograniczenia globalnego ocieplenia. Głównym celem określonym w Porozumieniu jest ograniczenie globalnego ocieplenia do „znacznie poniżej” 2°C w porównaniu z poziomem sprzed epoki przemysłowej, przy jednoczesnym „kontynuowaniu wysiłków” utrzymania poziomu 1,5°C. Od 2020 r. kraje przedstawiają swoje krajowe plany działań zawierającego zobowiązania dotyczące krajowych redukcji emisji gazów cieplarnianych i przystosowania się do skutków zmian klimatu, znane jako NDCs (ang. nationally determined contributions). NDCs stanowią dla krajów podstawę do osiągnięcia celów porozumienia paryskiego. NDC podlega cyklicznemu przeglądowi i aktualizacji. Każdy kolejny NDC ma odzwierciedlać coraz wyższy poziom ambicji w porównaniu z poprzednią wersją [5].
Co roku podczas globalnego szczytu klimatycznego (COP, z ang. conference of the parties) przedstawiciele wszystkich państw będących stronami Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu spotykają się w celu zajęcia się globalnym kryzysem klimatycznym. Niestety wypracowywane przez delegatów zobowiązania są rokrocznie niewystarczające. Co więcej znamienne jest tu, że są to zobowiązania, czyli deklaracje działań. Osobną kwestią pozostaje realne podejmowanie działań. Również po ostatniej konferencji (COP28), czuć niedosyt. Z jednej strony po raz pierwszy wypracowane porozumienie wyraźnie wzywa narody do odejścia od paliw kopalnych (ang. “transitioning away from fossil fuels”), aby zapobiec najgorszym skutkom kryzysu klimatycznego. Jednak z drugiej strony, porozumienie nie zawiera zobowiązania wprost do wycofywania (ang. “phase out”) paliw kopalnych, jak nalegało wiele krajów, grup społeczeństwa obywatelskiego i naukowców [6].
Naukowcy na całym świecie biją na alarm, że obecnie robi się niewystarczająco wiele na rzecz ograniczenia globalnego ocieplenia.
Obecnie świat jest na drodze do osiągnięcia do końca tego stulecia globalnego ocieplenia nawet o 2,9°C powyżej poziomu epoki przedprzemysłowej.
Szacuje się, że aby zatrzymać się na progu 1,5°C przewidywane emisje w 2030 roku powinny spaść o 42% [7].
Czy można jednak spodziewać się takich redukcji biorąc pod uwagę, że światowi przywódcy rokrocznie podczas COP nie mogą dojść do porozumienia nawet na papierze? Po dwudziestu ośmiu szczytach klimatycznych wciąż nie udało się zawrzeć porozumienia wzywającego do wycofywania ropy, węgla i gazu. Bez radykalnych i natychmiastowych działań przekroczenie granicy 1,5°C jest tylko kwestią czasu i jest to niedaleka przyszłość.
Jakie konsekwencje czeka świat jeżeli globalne ocieplenie przekroczy granicę 1,5°C?
To o ile wzrośnie globalne ocieplenie ma znaczenie. Im niższy wzrost globalnej temperatury w stosunku do poziomu przedindustrialnego, tym mniejsze ryzyko dla ludzi i naturalnych ekosystemów. Innymi słowy, ograniczenie ocieplenia do 1,5°C można rozumieć w kategoriach „skutków, których można uniknąć” w porównaniu z wyższym poziomem ocieplenia [8].
Zarówno wzrost globalnej temperatury o 1,5°C powyżej wartości z epoki przedprzemysłowej jak i do 2°C będzie miało wyraźnie konsekwencje. Jednym tchem można wymieniać m.in.:
- nasilenie ekstremalnych zjawisk pogodowych;
- spadek plonów a co za tym idzie zmniejszenie bezpieczeństwa żywnościowego;
- rozprzestrzenianie się gatunków inwazyjnych, szkodników i chorób;
- ograniczenie zasięgu geograficznego części gatunków roślin, owadów, czy kręgowców lub wręcz ich całkowite wymarcie;
- wzrost globalnego średniego poziomu mórz i oceanów w wyniku topnienia lodowców i lądolodów oraz rozszerzalności termicznej wody podczas jej ocieplania. [8]
W opublikowanym w 2018 roku przez IPCC Specjalnym raporcie dotyczący globalnego ocieplenia o 1.5°C przedstawiono różnicę w skali skutków przy ociepleniu o 1,5°C a 2°C powyżej poziomu z epoki przedprzemysłowej. Często cytowanym skutkiem pokazującym różnicę tych dwóch progów temperatur jest utrata raf koralowych. Przewiduje się, że przy temperaturze 1,5°C około 70–90% światowych raf koralowych będzie zagrożonych długoterminową degradacją w wyniku blaknięcia koralowców, a przy temperaturze 2°C wartość ta wzrośnie aż do 99% [8].
Na koniec warto jeszcze wspomnieć, że przekroczenie 1,5°C wiąże się z większym ryzykiem przekroczenia „punktów krytycznych”. Mowa o progach powyżej których dochodzi do poważnych i nieodwracalnych zmian. Jednym z przykładów punktu krytycznego jest utrata pokryw lodowych Grenlandii i Antarktyki. Innym – bezcenny las deszczowy Amazonii przeobrazi się w sawannę [8].
[2] https://www.ipcc.ch/assessment-report/ar6/
[3] https://climate.copernicus.eu/copernicus-2023-hottest-year-record?mibextid=xfxF2i
[4] Forster et al. (2023): Indicators of Global Climate Change 2022: annual update of large-scale indicators of the state of the climate system and human influence, Earth Syst. Sci. Data, 15, 2295–2327
dostęp online: https://doi.org/10.5194/essd-15-2295-2023
[5] https://unfccc.int/process-and-meetings/the-paris-agreement
[6] https://news.un.org/en/story/2023/12/1144742
[7] https://www.unep.org/resources/emissions-gap-report-2023
[8] https://www.ipcc.ch/sr15/chapter/chapter-3/
Znakomity artykuł! Omówienie zbliżającej się granicy 1.5°C jest niezwykle istotne w kontekście zmian klimatycznych. Wyjaśnienie, co oznacza osiągnięcie tej temperatury dla naszej planety, jest kluczowe dla zrozumienia skali wyzwań, przed którymi stoimy!