14 grudnia Polskę obiegła informacja, że Kraków znalazł się na pierwszym miejscu w rankingu miast o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu w czasie rzeczywistym. W godzinach porannych krakowskie powietrze w amerykańskim indeksie jakości powietrza (US AQI) osiągnęło wartość 291. Odpowiada to piątemu, fioletowemu poziomowi zanieczyszczenia powietrza, określanego jako „bardzo niezdrowe” (przedział AQI dla tego poziomu to 201-300) [1].
Mowa o rankingu IQAir, który obecnie uwzględnia 95 dużych miast z całego świata. Liczba miast co jakiś czas się zwiększa, ponieważ administratorzy strony otrzymują prośby o dodanie dodatkowych lokalizacji. Lista koncentruje się na dużych miastach o populacji powyżej 300 000 mieszkańców. Wartość US AQI wyświetlana dla każdego miasta w rankingu to średnia wartości ze wszystkich rządowych stacji w danym mieście, które monitorują PM2.5. Twórcy rankingu zaznaczają, że celowo priorytetowo traktują odczyty ze stacji, które mierzą akurat PM2.5, ponieważ to zanieczyszczenie powietrza jest powszechnie uznawane za najbardziej niebezpieczne dla zdrowia ludzkiego [2].
We wspomnianym dniu Kraków z pewnością „zasłużył sobie” na miano miasta o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu na świecie. Cogodzinne pomiary PM2.5 i PM10 w tym dniu napawały grozą. Stężenia pyłów zawieszonych przekraczały poziomy dopuszczalne nawet pięciokrotnie. Np. na stacji monitorującej na Alei Krasińskiego najwyższą odczytaną wartością było 144,8 µg/m3 dla PM2.5 i 229,9 µg/m3 dla PM10, a średnia z tego dnia wyniosła odpowiednio 93,4 µg/m3 dla PM2.5 i 150,1 µg/m3 dla PM10. Dla przypomnienia poziom dopuszczalny dla PM2.5 wynosi 25 µg/m3, a dla PM10 50 µg/m3 [3]. Więcej o samym pyle zwieszonym oraz o indeksie jakości powietrza i poziomie dopuszczalnym, informowania i alarmowym, a także ogólnie o smogu można dowiedzieć się z >tego artykułu<.
Mimo wszystko – nie w Krakowie. Polski Alarm Smogowy co roku publikuje ranking miast o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu w Polsce. Tworzone są trzy zestawienia w oparciu o następujące kryteria: najbardziej rakotwórcze powietrze (miasta o najwyższym średniorocznym stężeniu benzo(a)pirenu), najwyższe roczne stężenie pyłu PM10 oraz największa liczba dni smogowych (czyli dni z przekroczeniem dobowego poziomu dopuszczalnego dla pyłu PM10, tj. 50 µg/m3). Dane, na podstawie którego powstaje ranking pochodzą z oficjalnych pomiarów ze stacji Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Najnowszy ranking obejmuje dane z roku 2020 i co logiczne dotyczy wyłącznie miejscowości, w których prowadzone są pomiary PMŚ. W 2020 roku we wszystkich trzech klasyfikacjach „zwyciężył” Nowy Targ. Co więcej, Nowy Targ wypada najgorzej nie tylko na tle kraju. W mieście tym odnotowywane jest największe zanieczyszczenie powietrza w całej Unii Europejskiej. Warto zauważyć, że wśród miast z najgorszym powietrzem w Polsce znajdują się także miejscowości uzdrowiskowe, czyli Goczałkowice-Zdrój i Rabka-Zdrój [4].
PAS prowadzi rankingi smogowych rekordzistów od 2015 roku. Od 2019 roku, w którym w życie weszła krakowska uchwała antysmogowa, z zestawień najbardziej zanieczyszczonych miast wypadł Kraków [4].
Zanieczyszczenie powietrza jest główną przyczyną przedwczesnych zgonów i chorób w Europie oraz stanowi największe środowiskowe zagrożenie dla zdrowia. Zanieczyszczeniem powietrza, które uważa się za powodujące najpoważniejsze skutki dla zdrowia ludzi, to drobny pył zawieszony (PM2.5). Według szacunków EEA (European Environment Agency) w 2019 roku miało miejsce 307 tysięcy przedwczesnych zgonów z powodu samego PM2.5 w 27 państwach członkowskich UE. Aby umożliwić porównanie wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie ludzi w różnych regionach Europy, liczbę przedwczesnych zgonów można wyrazić na 100 000 mieszkańców (grafika poniżej) [5].
Poniższa infografika pochodzi z ogólnodostępnego kompendium wiedzy o smogu Krakowskiego Alarmu Smogowego – „Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Wydanie drugie” (polecam przeczytać całe).
Szkodliwe dla zdrowia cząsteczki PM2.5 mogą mieć różny skład. Bardzo szkodliwe są cząsteczki sadzy, nie tylko ze względu na rozmiar, ale także udział substancji organicznych i metali. Przyjmuje się, że szkodliwe oddziaływanie cząsteczek sadzy jest pięciokrotnie silniejsze niż cząsteczek PM2.5 o innym składzie [6]. W 2020 roku na konferencji w Rybniku prof. Tim Nawrot przedstawił wyniki swojego badania, dotyczącego obecności takich właśnie rakotwórczych cząstek sadzy w moczu dzieci. Rybnik co roku, w sezonie grzewczym, zmaga się z ogromnym zanieczyszczeniem powietrza. Naukowiec porównał obecność cząsteczek sadzy (ang. black carbon – w dosłownym tłumaczeniu „czarnego węgla”) w moczu 52 dzieci z Rybnika i Strasburga. Dzieci z Polski miały średnio ponad pięciokrotnie wyższe stężenie sadzy w moczu od rówieśników z Zachodu. To badanie pokazało, że cząsteczki sadzy są wytrącane z krwi do moczu. Sadza pochodząca ze spalania zwłaszcza drewna w kominkach i węgla w piecach krąży więc z krwią po całym organizmie człowieka [7].
Co więcej, na smog można być także uczulonym. W bieżącym roku lekarze z Collegium Medicum UJ w Krakowie, przy współpracy z naukowcami z AGH, udowodnili alergię na smog. Było to pierwsze takie w Polsce, i prawdopodobnie na świecie, badanie reakcji krwi na pył zawieszony [8].
W kwestii podejmowanych działań na rzecz poprawy jakości powietrza w Polsce, fakty nie przemawiają na naszą korzyść. A fakty są m.in. takie:
W Polsce poziom informowania o zagrożeniu smogiem w sezonie grzewczym jest niewystarczający. Jak wynika z badania świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski dot. jakości powietrza, przeprowadzonego w listopadzie 2020 r. dla Ministerstwa Klimatu i Środowiska, 49% mieszkańców Polski jest informowanych o ryzyku pojawienia się tzw. „smogu”. Takie komunikaty za pośrednictwem smsów dostaje 22% respondentów, a 27% jest informowana przez strony internetowe gminy, miasta i regionalne TV [13].
Warto samemu zadbać o bycie na bieżąco z aktualną jakością powietrza w mieście, w którym się akurat przebywa. Poniżej lista kilku przykładowych stron (dostępnych również w formie aplikacji na telefon), na których można sprawdzić czy i jak duży jest smog.
Jaka jest aktualna jakość powietrza? Sprawdź na:
Warto na koniec uściślić, że smog to nie tylko pyły zawieszone PM2.5 i PM10 – za które w głównej mierze odpowiadają domowe piece, kotły i kominki (na smogu w tym ujęciu skupia się ten artykuł). Upraszczając smog jest zjawiskiem kumulacji zanieczyszczeń powietrza, które występuje gdy powietrze jest znacznie zanieczyszczone oraz występują warunki atmosferyczne sprzyjające tej kumulacji. Obecnie pod kątem ochrony zdrowia monitoruje się 12 substancji: SO2, NO2, CO, benzen, ozon, PM10, PM2,5 oraz metale ciężkie: Pb, As, Ni, Cd i benzo(a)piren oznaczane w pyle PM10.
O emisjach NO2, które pochodzą głównie z ruchu drogowego, w szczególności z samochodów z silnikiem Diesla do poczytania >tutaj<.
Od stycznia 2023 roku trwają protesty rolników w całej Polsce i innych europejskich krajach. Polscy…
Średnia temperatura na Ziemi niebezpiecznie zbliża się do osiągnięcia wzrostu o 1,5°C względem epoki przedprzemysłowej.…
ESG to skrót, na który składają się pierwsze litery trzech kwestii: środowiskowych (ang. Environmental), społecznych…
CBD COP15, który miał się odbyć w październiku 2020 roku w Kunming (Chiny), był z…
W dniach 6 - 20 listopada odbył się COP27. Co roku wielu zastanawia się nad…
Mówiąc „zieleń miejska” zazwyczaj ma się przed oczami zadrzewione parki. Dyskusje o zwiększaniu i właściwym…
