Przy okazji podwyżek opłat za wywóz śmieci w Krakowie warto pochylić się nad gospodarowaniem odpadami komunalnymi w Polsce. Przecież te podwyżki (pojawiające się w różnych miastach w Polsce w tym roku albo zaplanowane na przyszły) nie biorą się z kapelusza. Omówienie przyczyn wzrostu opłat za odpady komunalne można sobie prześledzić np. >tutaj<.
Jednak warto mieć na uwadze, że przy dobrym i wydolnym zarządzaniu odpadami sytuacja byłaby zgoła inna. Na przykład jednym ze wskazywanych przyczyn wzrostu kosztów gospodarowania odpadami jest skokowy wzrost tzw. opłaty marszałkowskiej (kosztu składowania odpadów). Przecież kraje m.in. Unii Europejskiej od lat dążą do minimalizowania ilości odpadów komunalnych zalegających na składowiskach. Składowanie odpadów jest niebezpieczne dla środowiska. Może dojść do pożarów (do których zresztą licznie dochodzi), które uwalniają toksyczne substancje do atmosfery. Potencjalne odcieki ze składowisk odpadów mogą zanieczyścić środowisko wodne. W Polsce ponad 40% odpadów komunalnych trafia na składowiska [1]. Zatem tak, obecnie szuka się rekompensaty za podniesienie kosztów składowania odpadów poprzez podnoszenie opłat za wywóz śmieci. Jednak zamiast „przerzucać” koszty związane ze składowaniem odpadów należy dążyć raczej do tego by tych składowanych odpadów nie było w ogóle.
W sierpniu tego roku ukazały się wyniki kontroli NIK dotyczące gospodarowania odpadami – jest źle.
Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła skuteczność monitorowania przez organy administracji publicznej sposobu gospodarowania odpadami komunalnymi oraz pochodzącymi z ich przetworzenia. W komunikacie czytamy, że „na niską skuteczność wpływ miał brak w urzędach marszałkowskich bazy danych o produktach i opakowaniach oraz gospodarce opadami. Do jej utworzenia zobowiązany był minister środowiska. Nieprawidłowo prowadzono również rejestr, stanowiący jedyny funkcjonujący moduł bazy, bo nie zawierał wszystkich informacji wymaganych przepisami.” [2]
W 50% skontrolowanych instalacji mechaniczno-biologicznych (MBP) stwierdzono nieprawidłowości w zakresie prowadzenia dokumentów ewidencyjnych. Również w połowie skontrolowanych instalacji MBP stwierdzono nieprawidłowości w zakresie przekazywania informacji o odpadach komunalnych. Zastrzeżenia kontrolerów NIK wzbudziło również prowadzenie wizyjnego systemu kontroli miejsc magazynowania i składowania odpadów. [2]
Skontrolowano także pracę kontrolerów WIOŚ. Okazało się, że „wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska (WIOŚ) nie kontrolowali posiadaczy odpadów, przekazujących je nieuprawnionym podmiotom. Kontrolerzy WIOŚ nie pobierali próbek odpadów do badań i nie przeprowadzali oględzin podczas prowadzonych kontroli u przetwarzających odpady”. Dodatkowo warto wspomnieć, że na terenie podlegającym sześciu kontrolowanych Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska odnotowano łącznie 54 pożary miejsc, gdzie składowane są odpady. Niepodejmowanie działań zapobiegawczych stwarza natomiast warunki dla nielegalnego pozbywania się odpadów, a tym samym do rozwoju tzw. szarej strefy. [2]
Odpady nie były właściwie przetwarzane w instalacjach mechaniczno-biologicznych.
Do jednego ciągu technologicznego kierowano zmieszane odpady komunalne łącznie z odpadami z selektywnej zbiórki oraz innych grup odpadów. Odpady po przetworzeniu nie spełniały wymagań dla procesów recyklingu czy odzysku. Znaczna część odpadów po przetworzeniu w instalacjach MBP trafiała na składowiska. Natomiast zgodnie z przepisami o odpadach składowanie powinno być ostatecznością. Co więcej, we wszystkich wojewódzkich planach gospodarki odpadami przyjęto kierunki działań na rzecz ograniczenia składowania odpadów. [2]
Zagospodarowywanie odpadów komunalnych kuleje od – chciałoby się rzec – zawsze.
W 2017 roku NIK przeprowadził kontrolę pod kątem oceny działań organów administracji publicznej na rzecz prawidłowego zagospodarowania odpadów komunalnych. Wynik? Nieprawidłowości stwierdzono na wszystkich szczeblach funkcjonowania systemu gospodarki odpadami. [3]
Od 1 lipca 2017 roku wdrażany jest Jednolity System Segregacji Odpadów (JSSO) – obowiązujący na terenie całego kraju.
Oczywiście był to potrzebny krok na rzecz czystszego środowiska. Co więcej, do 2020 r. narzucone jest przez Unię Europejską osiągnięcie 50% recyklingu i przygotowania do ponownego użycia czterech frakcji odpadów komunalnych (papieru, szkła, plastiku i metalu) oraz redukcja masy składowanych odpadów.
Szkoda tylko, że JSSO wprowadzono bez wcześniejszej poprawy funkcjonowania gospodarki odpadami. Stąd obecnie jest jeszcze większy chaos. Nie dziwią więc obawy, że Polsce może nie udać się osiągnąć unijnego progu 50% odpadów podlegających recyklingowi i mogących zostać ponownie wykorzystanych.
Kilka dni temu na Serwisie Samorządowym PAP pojawił się artykuł dotyczący poziomu recyklingu osiągniętego na ten moment w kilku większych miastach w Polsce. W każdym z nich osiągnięcie progu 50% w 2020 roku jest niepewne.
Zarządzanie odpadami zostało również uwzględnione w ramach dwunastego celu zrównoważonego rozwoju (SDG) - odpowiedzialna konsumpcja i produkcja.
- „Do 2020 roku zapewnić przyjazne dla środowiska zarządzanie chemikaliami i wszystkimi odpadami w całym ich cyklu życia, zgodnie z uzgodnionymi ramami międzynarodowymi, oraz znacznie ograniczyć ich uwalnianie do powietrza, wody i gleby w celu zminimalizowania ich niekorzystnego wpływu na zdrowie ludzi i środowisko.”
- „Do 2030 r. Znacznie zmniejszyć wytwarzanie odpadów poprzez zapobieganie, ograniczanie, recykling i ponowne wykorzystanie.” [4]
Czym są SDGs pisałam trochę w >tym wpisie<.
W 2018 roku w Polsce zebrano 12,5 mln ton odpadów komunalnych, a recyklingowi poddano 26% z nich. [1]
Zebrane odpady komunalne w 2018 r. zostały poddane następującym procesom:
- ODZYSK – 7 103,1 tys. ton (56,9%), w tym:
- recykling (26,2%);
- biologiczne procesy przetwarzania (kompostowanie lub fermentacja) (8,1%);
- przekształcenie termiczne z odzyskiem energii (22,6%);
- UNIESZKODLIWIENIE – 5 382,3 tys. ton (43,1%), w tym:
- przez przekształcenie termiczne bez odzysku (1,5%);
- przez składowanie (41,6%). [1]
Jedynie około 29% odpadów komunalnych przypadających na jednego mieszkańca stanowią odpady segregowane.
Złe gospodarowanie odpadami nie jest winą jedynie „systemu”. Polacy przejawiają dużą niechęć do segregacji odpadów. A przecież gospodarowanie odpadami komunalnymi zaczyna się od mieszkańców, którzy te śmieci wytwarzają.
„Aby móc przetwarzać odpady w procesie recyklingu, niezbędne jest osiąganie jak najwyższych wskaźników selektywnie zebranych odpadów. Możliwe jest to dzięki wdrażaniu rozwiązań prawnych, budowaniu systemu selektywnej zbiórki przez władze gminne oraz zaangażowaniu mieszkańców w segregację odpadów powstających w gospodarstwach domowych.” [5]
Statystyczny Polak wytwarza rocznie 325 kg odpadów, natomiast ilość odebranych lub zebranych selektywnie odpadów wyniosła w 2018 roku średnio 94 kg na mieszkańca. Łatwo więc zauważyć, że 71% wszystkich wytwarzanych odpadów komunalnych stanowią odpady zmieszane. Stanowią one główny strumień odpadów wymagających unieszkodliwiania poprzez składowanie. [5]
To gdzie wyrzucimy odpady powstające w gospodarstwach domowych ma znaczenie. Warto podejmować takie wybory konsumenckie oraz tak segregować odpady by zmniejszać ilość odpadów zmieszanych na rzecz segregowanych.
Ważne jest by segregować dobrze. Jak wynika z badania przeprowadzonego w 2019 roku jedynie 15% badanych odpowiedziało poprawnie na wszystkie pytania odnoszące się do segregowania odpadów [do którego pojemnika wyrzucić: zużytą chusteczkę higieniczną, karton po soku i tłusty papierek po maśle]. [6]
[2] https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/odpady-komunalne-mbp.html
[3] https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-zagospodarowywaniu-odpadow-komunalnych.html
[4] https://www.un.org/sustainabledevelopment/sustainable-consumption-production/
[5] GUS, 2019: Ochrona środowiska 2019, s. 153 – 158
https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/srodowisko-energia/srodowisko/ochrona-srodowiska-2019,1,20.html# [dostęp online]
[6] https://www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/segregacja-odpadow-Polacy-statystyki-7716.html
