Rokrocznie na światowy rynek wprowadza się od 500 miliardów do jednego biliona sztuk „foliówek” [1]. Wykonuje się je z polietylenu o dużej gęstości (HDPE) lub o małej gęstości (LDPE). Reklamówki foliowe stanowią jeden z najczęściej występujących śmieci na terenach zaludnionych. Z racji tego, że są lekkie z łatwością trafiają do środowiska naturalnego. Problem dotyczący „foliówek” poruszany jest m.in. podczas obchodzonego 23 stycznia Dnia bez Opakowań Foliowych.
W 2019 roku na zlecenie Ministerstwa Środowiska przeprowadzono na mieszkańcach Polski badanie sondażowe dotyczące gospodarki odpadami. Z raportu wynika, że 41% Polaków ograniczyło korzystanie z jednorazowych reklamówek. Respondenci deklarowali chodzenie na zakupy z własnymi pojemnikami na żywność i torbami (39,1% badanych), czy zakup luzem owoców i warzyw (57,5% badanych). Z drugiej strony prawie co piąty Polak (19,6%) nie jest zniechęcony ceną „foliówek” w sklepach i kupuje ich tyle samo co przed wprowadzeniem opłaty recyklingowej w wysokości 20 groszy [2].
Mimo przytoczonych powyżej deklaracji, w Polsce użytkuje się plastikowe reklamówki na dużą skalę. Jak podało w 2018 roku WWF statystyczny Polak zużywa rocznie 490 „foliówek”. Dla porównania Fin czy Duńczyk – tylko 4 [1]. Tymczasem Unia Europejska oczekuje od państw członkowskich, by do końca 2025 roku na statystycznego Europejczyka przypadało roczne nie więcej niż 40 plastikowych toreb [3].
„Foliówki” to czyste zło, a torby papierowe i bawełniane są eko?...
Skoro obecnie trwa tak zacięta walka z plastikowymi reklamówkami, to znaczy, że bardziej ekologicznym rozwiązaniem jest papierowa bądź bawełniana torba? Otóż nie. Różne badania cyklu życia toreb na zakupy wykazały, że ogólnie plastikowe reklamówki mają mniejszy wpływ na środowisko niż torby papierowe i bawełniane.
Ocena cyklu życia (ang. Life cycle assessment, LCA) jest techniką analizy ilościowej aspektów środowiskowych i potencjalnych wpływów na środowisko w całym okresie życia wyrobu. Metoda jest międzynarodowo znormalizowana (ISO 14040 i kolejne). Pełny cykl życia produktu obejmuje pozyskanie lub wytworzenie surowca, produkcję, łańcuch dostaw, konsumpcję, ewentualne ponowne użycie, recykling oraz ostateczną utylizację. [4] [5]
Raport z 2018 roku, przygotowany przez Duńskie Ministerstwo Środowiska i Żywności, zawiera obliczenia ilości użyć poszczególnych rodzajów toreb na zakupy niezbędnej do zrównania się z wpływem środowiskowym torby na zakupy z LDPE, która została ponownie wykorzystana jako worek na śmieci a następnie spalona. W obliczeniach uwzględniono 15 czynników (m.in. zmiana klimatu, zużycie wody, zużycie surowców). Według tego opracowania papierową torbę należy użyć 43 razy, natomiast bawełnianą torbę aż 7100 razy [6].
Zestawiając liczbę 7100 użyć ze zużywaniem średnio 490 „foliówek” na osobę rocznie to bawełnianą torbę należy używać minimum 14,5 lat.
W innym badaniu dotyczącym toreb na zakupy, opublikowanym przez Agencję Środowiska Wielkiej Brytanii, uwzględniono jedynie wpływ na klimat. Torby papierowe, LDPE i bawełniane powinny być ponownie użyte odpowiednio co najmniej 3, 4 i 131 razy, aby ich potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (GWP) był niższy niż konwencjonalnych toreb na zakupy z HDPE (nie użytych ponownie) [7].
Produkcja toreb papierowych wykorzystuje zasoby naturalne oraz zużywa znaczne ilości wody. Proces produkcji papierowych toreb, w wyniku intensywnego stosowania toksycznych chemikaliów, generuje 70 razy większe zanieczyszczenie powietrza i 50 razy większe zanieczyszczenie wody niż produkcja plastikowych reklamówek. Część wpływu na środowisko toreb papierowych wynika z faktu, że ważą one od 6 do 10 razy więcej niż torby plastikowe. Przekłada się to bowiem na sposób ich transportu. Według jednego z szacunków przewiezienie takiej samej liczby toreb papierowych, jaką można przewieźć pojedynczą ciężarówką pełną plastikowych reklamówek, wymagałoby aż siedmiu ciężarówek [8].
Uprawa bawełny wymaga ziemi, ogromnych ilości wody oraz chemicznych nawozów i pestycydów. Stosowanie i produkcja nawozów znacząco przyczynia się do eutrofizacji. Zbiór, przetwarzanie i transport bawełny na rynek wymagają dużych ilości energii. Przędzenie, tkanie i inne procesy produkcyjne są energochłonne. Pranie, bielenie, barwienie bawełnianej tkaniny zużywa przede wszystkim duże ilości wody. Torby wykonane z bawełny organicznej, uprawianej bez pestycydów, mają jeszcze gorszy wpływ na środowisko. Wynika to z faktu, że plony bawełny organicznej są o 30% niższe niż w przypadku bawełny konwencjonalnej. Wyprodukowanie takiej samej ilości bawełny jak w przypadku konwencjonalnej uprawy wymaga o 30% ziemi i wody więcej [8]. Warto jednak pamiętać, że plusem upraw ekologicznych jest m.in. utrzymywanie bioróżnorodności.
Głównym (i poważnym) problemem „foliówek” jest ich zaleganie w środowisku naturalnym
Plastikowa reklamówka pojawiła się pod koniec lat 50. ubiegłego wieku, jako dzieło szwedzkiego inżyniera. Miała stanowić alternatywę dla papierowych toreb na zakupy. Z założenia dłuższa trwałość „foliówki” miała gwarantować jej wielokrotne użycie. Jej produkcja wymaga niewielkiej ilości materiałów i nakładu energii. Niestety ta zaleta stała się poniekąd przekleństwem reklamówek. Niska cena i ogólnodostępność spowodowały bowiem, że łatwiej jest wyrzucić starą „foliówkę” i wziąć nową niż stosować ją wielokrotnie. Co więcej, chociaż polietylen można ponownie przetworzyć i wykorzystać do produkcji nowych toreb plastikowych, większość z nich jest spalana lub ląduje na wysypiskach śmieci (lub w środowisku naturalnym) [8]. Na polskie wysypiska trafia co roku 55 tysięcy ton „foliówek”.
Lekkie i cienkie reklamówki mogą być przenoszone przez wiatr lub przez nurt rzeki na duże odległości. Torba foliowa, która trafi do środowiska naturalnego pozostaje w nim na bardzo długo. „Foliówka” rozkłada się od 100 do 400 lat! Według danych ONZ co roku przez śmieci w oceanach ginie ponad milion zwierząt [1]. Na przykład żółwie morskie połykają reklamówki myląc je z meduzami. Sam rozkład plastikowej torby niesie ze sobą dodatkowe zagrożenie – wtórny mikroplastik. Te drobiny plastiku stanowią dodatkowy, poważny problem środowiska wodnego.
Jednorazowe użycie dowolnej torby na zakupy jest najgorszym możliwym wyborem
Biorąc pod uwagę cykl życia torby na zakupy nie da się zaprzeczyć, że to „foliówka” jest najbardziej ekologicznym rozwiązaniem. Jednak należy pamiętać, że w tego typu opracowaniach nie wzięto pod uwagę globalnego problemu zanieczyszczenia środowiska plastikowymi torbami. Walka z plastikowymi odpadami, w tym „foliówkami”, jest jak najbardziej uzasadniona. Robiąc zakupy warto kierować się zasadą, że najlepsza torba to ta którą się już ma (obojętnie z czego jest wykonana), ewentualnie, którą można zrobić samemu dając drugie życie np. staremu podkoszulkowi. Natomiast w sytuacji, gdy zapomni się swojej torby i staje się przed wyborem zakupu torby z papieru a plastiku – lepiej sięgnąć po „foliówkę”. Ważne jest to co się z nią zrobi po wypakowaniu zakupów. Według duńskich badaczy najbardziej ekologicznym rozwiązaniem jest ponowne użycie reklamówki jako worek na odpady zmieszane, które trafią do spalarni śmieci. Natomiast bez tzw. „zrywek” do pakowania owoców i warzyw zdecydowanie można się obejść – z korzyścią dla planety.
[2] https://www.gov.pl/web/klimat/badania-swiadomosci-ekologicznej
[3] https://ec.europa.eu/environment/efe/news/breaking-bag-habits-2017-11-24_pl
[4] https://mfiles.pl/pl/index.php/Ocena_cyklu_%C5%BCycia
[5] https://ec.europa.eu/environment/ipp/lca.htm
[6] Ministry of Enviroment and Food of Demark, 2018. Life Cycle Assessment of grocery carrier bags. Environmental Project no. 1985
https://www2.mst.dk/Udgiv/publications/2018/02/978-87-93614-73-4.pdf [odczyt online]
[7] Environment Agency, 2011. Life cycle assessment of supermarket carrierbags: a review of the bags available in 2006
https://www.gov.uk/government/publications/life-cycle-assessment-of-supermarket-carrierbags-a-review-of-the-bags-available-in-2006 [dostęp online]
[8] https://blogs.ei.columbia.edu/2020/04/30/plastic-paper-cotton-bags/
